مادر پس از زایمان برای شیردادن به کودک و تعویض پوشک او به دفعات خم می شود که این امر می تواند علت درد پشت بعد از زایمان طبیعی باشد و خم و راست شدن مادر باعث بدتر شدن درد و طولانی شدن زمان بهبودی می گردد.
باید به این نکته توجه شود که هر کمردردی، کمردرد پس از زایمان نمی باشد. بنابراین باید به علائم درد توجه شود. برخی از مادران هر علائمی از درد را به زایمان نسبت می دهند و برای درمان آن اقدامی انجام نمی دهند.
اما کمردرد پس از زایمان تنها تا 6 ماه اول پس از زایمان شایع خواهد بود. بنابراین در صورتی که درد بعد از 6 ماه همچنان ادامه یابد، باید به پزشک مراجعه شود تا علت تشخیص داده شود و درمان درد پس از زایمان طبیعی انجام گیرد.
همچنین باید توجه داشت که درد دنبالچه بعد از زایمان با علائم دیگری همراه نخواهد بود. بنابراین در صورتی که فرد همراه با کمردرد، علائم دیگری مانند تب، دردهای ضربانی و بی حسی ناحیه کمر را تجربه کند، باید با پزشک خود مشورت نماید. در صورتی که با توجه به علائم بالا اطمینان داشتید که کمردرد مربوط به زایمان است، در ادامه شیوه هایی برای درمان درد پس از زایمان طبیعی را شرح می دهیم.
روش های کاهش و درمان درد پس از زایمان طبیعی
برخی از مهم ترین روش های تسکین کمردرد پس از زایمان شامل :
1- بهتر است صبح ها حرکات کششی لگن انجام شود. این تمرین باعث تقویت شدن عضلات کمر و باسن می شود. برای انجام این حرکت، روی پشت دراز کشیده و زانوهای خود را طوری که کف پاها روی زمین باشد خم کنید. سپس با فشار کف پا، باسن را از روی زمین بلند کرده و دوباره روی زمین قرار دهید. حرکات کششی دیگری نیز برای کاهش کمردرد و درد دنبالچه بعد از زایمان موثر هستند.
2- نشستن نامناسب به هنگام شیر دادن به نوزاد نیز می تواند علت درد پشت پس از زایمان طبیعی باشد.
بهتر است به موقعیت نشستن توجه کرده و به هنگام شیر دادن، بدن را به سمت نوزاد یا به جلو خم نکنید.
خم کردن کمر به سمت جلو زمان شیر دادن، سبب سفت شدن کمر و احساس کمردرد و درد استخوان دنبالچه بعد از زایمان می شود. اگر زمان شیر دادن احساس کمردرد دارید بهتر است به یک سمت دراز بکشید.
3- به اندازه کافی آب بنوشید.
بسیاری از مادران پس از زایمان، به میزان کافی آب مصرف نمی کنند. هیدراته شدن بدن با نوشیدن آب کافی، سبب ترمیم ماهیچه های کمر و افزایش جریان خون می شود.
معمولا نوشیدن 8 لیوان آب در روز به مادران توضیه می شود. معمولا توصیه می شود بعد از هر بار شیر دادن به نوزاد، یک لیوان مصرف نمایید.
همچنین نحوه بلند کردن و حمل وسایل نیز اهمیت دارد. باید وزن وسایلی که بلند می کنید در هر دو طرف بدن به طور مساوی تقسیم گردد.
همچنین باید توجه داشت که هنگام بلند کردن یک وسیله سنگین از روی زمین، به جای خم کردن کمر، زانوهای خود را خم نمایید. توجه به این موارد زمان حمل وسایل سنگین، در کاهش درد استخوان دنبالچه بعد از زایمان موثر خواهد بود.
همگام نشستن باید به استخوان دنبالچه توجه داشت زیرا به تشکیل یک سیستم سه پایه با ایسکیوم کمک خواهد کرد. نشستن روی هر سه نقطه به توزیع وزن بدن کمک کردن و سبب حفظ تعادل و ثبات می شود.
بخاطر اتصال دنبالچه به عضلات کف لگن، این استخوان در ثبات و استحکام کف لگن نقش خواهد داشت؛ هم چنین از واژن حمایت کرده و به راه رفتن، دویدن و حرکت فرد کمک می نماید. دنبالچه در اثر عوامل زیر ممکن است باعث درد در دوران بارداری و پس از زایمان گردد :
۱- تروما : تروما شامل دررفتگی یا شکستگی است که در اثر حرکات تکراری (مانند اسب سواری ) ، افتادن یا زایمان رخ می دهد. تروما ممکن است با کنده شدن عضله ی لواتور آنی همراه شود.
۲-تغییرات دوران بارداری : در دوران بارداری و پس از زایمان تغییراتی در بدن ایجاد می شود. تغییر اندکی که در‌بیشتر خانم ها رخ می دهد، تغییر در قوس کمر می باشد. هم چنین در دوران بارداری تغییر در مرکز ثقل بدن و کاهش قدرت عضلات رخ می دهد زیرا عضلات شکم کشیده می شوند تا جا برای جنین باز شود.
۳-موقعیت نوزاد : چنان چه نوزاد در سمت عقب باشد ، به معنی این است که قسمت استخوانی و سخت سر او روی استخوان خاجی و دنبالچه ی مادر فشار وارد می کند و سبب ناراحتی مادر می گردد.
۴-ترومای هنگام تولد : در زایمان طبیعی یا سزارین ، کف لگن ممکن است در حین زایمان تحت تاثیر قرار گرفته و در زایمان واژنی ، ۱۰ تا ۳۰ درصد زنان دچار پارگی عضله ی لواتور آنی خواهند شد. لواتور آنی به دنبالچه چسبیده و ارتباط نزدیکی با افتادگی اندام های لگن خواهد داشت.
با این وجود، عضله ی لواتور آنی چنان چه حدود یک سوم از قدرت طبیعی خود ضعیف تر شده باشد و ۵۰٪ بیشتر از حد طبیعی هم کشیده شود ، می تواند عملکرد خود را انجام دهد. در طول زایمان طبیعی، عضلات و رباط ها کشیده می شوند تا نوزاد از کانال زایمان خارج گردد و روند زایمان به طور ذاتی کمر ، استخوان خاجی و دنبالچه را بی ثبات کرده تا این کشش و باز شدن میسر شود.
با وجود این که باز شدن لگن برای زایمان ضروری خواهد بود، چنان چه عضلات و رباط های دو سمت به طور یکسان کشیده نشوند یا بیش از حد کشیده شوند ممکن است سبب درد گردد.
استفاده از بی حسی اپیدورال نیز با کمردرد پس از زایمان مرتبط خواهد بود. در هر دو نوع زایمان ، بدن در یک موقعیت استرس قرار می گیرد. همچنین استفاده از اپیدورال تشخیص موقعیت های تحت استرس را دشوارتر می کند ، زیرا مادر نمی تواند درد را احساس نماید و نمی داند که در وضعیت استرس زا قرار دارد و باید وضعیت خود را تغییر دهد. بدون اپیدورال، بدن دارای رفلکس های محافظ طبیعی می شود که با اپیدورال به دلیل بی حسی پوشانده می گردند.
۵-اختلال عملکرد کف لگن : اختلال می تواند اسپاسم یا ضعف کف لگن و یا حتی هر دو را شامل شود.
۶-عادت های غلط : حفظ ستون فقرات در وضعیت خنثی در هر دو حالت ایستاده و نشسته از اهمیت زیادی برخوردار است. مادران معمولا پس از نشستن دچار درد دنبالچه یا ناراحتی می گردند زیرا به جای صاف نشستن ، لگن را به عقب چرخاننده و روی استخوان دنبالچه می نشینند. این موضوع ارتباط نزدیکی با تغییرات بارداری داشته و بسیاری از زنان در حفظ ستون فقرات خنثی در دوران بارداری و پس از زایمان مشکل خواهند داشت. ستون فقرات خنثی همان چیزی است که باید حین بلند کردن فرزند هم حفظ گردد . در بیشتر موارد مادران برای انجام فعالیت های روزمره به طور مداوم به جلو خم شده و هنگام چرخیدن به جای استفاده از پاها و باسن ، از کمر خود استفاده می نمایند .
۷-درد ارجاعی : محل درد همیشه مولد درد نخواهد بود . درد دنبالچه می تواند از ناحیه ی کمر ، باسن ، جای زخم سزارین و یا حتی به علت کم بودن حرکت پا رخ دهد .
احساس درد در ناحیه مربوط به زایمان که می تواند در اثر فشار های وارد قبل و پس از زایمان ایجاد شود، بسیار شایع خواهد بود. اما در صورتی که این درد ها به صورت حاد تری بروز کنند ممکن است نشان از مشکل خاصی باشند و باید برای درمان آن اقدامات لازم انجام گیرد. درمان هایی که برای درد دنبالچه توصیه می شوند معمولا موضعی و غیرتهاجمی هستند که شامل :
روزی چند بار گذاشتن کمپرس یخ روی ناحیه درد و گرم کردن یا گذاشتن یک کیسه داغ روی ناحیه درد.
پرهیز از نشستن طولانی مدت یا وارد کردن هر گونه فشار به ناحیه درد.
استفاده از بالش های حلقه ای جهت جلوگیری از فشار آمدن به دنبالچه در زمان نشستن. در صورتی که یبوست سبب افزایش درد گردد، توصیه می شود که مصرف فیبر و آب افزایش داده شود.
تزریق موضعی یک عامل بی حس کننده و کاهش التهاب با ستفاده از فلوئوروسکوپ یا دستگاه می تواند تا حد زیادی سبب تسکین علائم شود. تسکین از طریق این روش می تواند از یک هفته تا چند سال دوام پیدا کند.
درمان دستی دنبالچه: برخی از بیماران از طریق درمان های دستی مانند درمان های دستی متد و روش کایروپراکتیک تسکین پیدا می کنند.
در صورتی که پزشک پس از انجام معاینه و عکسبرداری رادیولوژی به این نتیجه برسد که عفونت و تومور علت درد پشت بعد از زایمان طبیعی نیستند، در این شرایط درمان غیرجراحی برای تسکین درد توصیه می شود.
پس کاهش درد، انجام روزانه فعالیت های هوازی می تواند مفید باشد زیرا افزایش جریان خون مواد مغذی بهبود دهنده را به ناحیه درد رسانده و سبب فعال شدن قابلیت خود درمانی طبیعی بدن می شود.
استفاده از بالشت های مخصوص که در وسط آن ها حفره ی سوراخ وجود دارد به هنگام نشستن سبب کاهش فشار و درد دنبالچه بعد از زایمان می گردد.
مصرف ایبوپروفن در کاهش درد موثر خواهد بود. همچنین احتمال دارد پزشک یک داروی بیهوشی یا استروئید توصیه نماید.
فیزیوتراپیست برخی روش های آرام کردن لگن مانند تنفس عمیق و شل کردن کامل عضلات کف لگن را آموزش می دهد.
استخوان دنبالچه در پایین ستون فقرات از لگن حمایت می کند. آسیب یا شکستن استخوان دنبالچه ، سبب التهاب و درد می گردد. استخوان دنبالچه از سه تا پنج استخوان تشکیل شده و بسیاری از عضلات کف لگن به استخوان دنبالچه وارد می گردند. بنابراین آسیب های این ناحیه روی آن ها تاثیر می گذارد. انجام کشش های خاص می توانند در از بین بردن تنش در استخوان دنبالچه کمک کننده باشند.
به هنگام نشستن یا زمانی که به قسمت تحتانی ستون فقرات فشار وارد می شود، افراد معمولا دچار کوکیس، یا درد مداوم در استخوان دنبالچه می گردند.
نشستن در وضعیت غیرصحیح ، زایمان و تحرک بیش از حد می تواند به استخوان یا بافت و عضلات اطراف آسیب بزند.
علاوه بر تسکین درد ناشی از کوکی سینی ، درمان باید سبب کاهش التهاب و تنش عضلانی گردد.
تحقیقات نشان داده افراد مبتلا به کوکسیدینیا که تمریناتی برای افزایش تحرک ستون فقرات قفسه سینه و کشش عضلات پیریفورمیس و ایلیوپسواس در باسن را انجام می دهند از میزان فشار روی کمر کاسته و سبب کاهش درد دنبالچه بعد از زایمان می گردند.
به طور کلی درمان درد پس از زایمان طبیعی با روش های مختلفی از جمله دارو درمانی و تجویز دارو های مسکن و شل کننده عضلات صورت می گیرد. اما برای درد های شدیدتر و طولانی بهتر است از فیزیوتراپی کمک گرفته شود سپس از دستگاه بیوفیدبک که سبب رفع درد در این ناحیه می گردد استفاده شود.
همچنین وقتی بیمار در وضعیتی حادی قرار گرفته باشد می توان از جراحی استفاده کرد. بسیاری از متخصصین معتقدند یکی از راه های موثر در درمان درد دنبالچه بعد از زایمان، فیزیوتراپی است که به توان بخشی عضلات ناحیه لگن کمک خواهد کرد تا سلامتی و بهبودی فرد باز گردد.
چنان چه درمان صورت نگیرد و درد در این ناحیه باقی بماند ممکن است عوارض دیگری مانند یبوست، گرفتگی قسمت زیر شکم تا چندین ماه یا چندین سال در بدن مادر باقی بماند. بنابراین توصیه می شود در صورت داشتن درد دنبالچه بعد از زایمان به پزشک متخصص در کلینیک های تخصص مراجعه شود تا علت درد تشخیص و شیوه درمانی مناسب تجویز گردد.