جوش خوردن استخوان
یکی از آسیب‌هایی که ممکن است هرکدام از ما در هر سنی به آن دچار شویم، شکستگی استخوان‌های مختلف بدن است که در اثر ضربات شدید ایجاد می‌شود. در این صورت محل موردنظر گچ گرفته می‌شود و باید منتظر جوش خوردن استخوان شکسته شده آن ناحیه باشیم. اگر استخوان‌های شکسته شده به‌خوبی جوش نخورند، بعد از مدتی یا باعث ایجاد دردهای بسیار شدید می‌شوند و یا با هر ضربه ضعیف دیگر احتمال شکستگی مجدد و خطرناک که نیاز به جراحی و پلاتین گذاری باشد، بسیار افزایش می‌یابد.
بنابراین هر شکستگی باید طوری درمان شود که حتی الامکان استخوانها در راستای نرمالی که داشتند به بهترین نحو جوش بخورند. تشخیص نحوه درمان شکستگی استخوان و مراقبت‌های بعد از آن بر عهده متخصص ارتوپدی است که با توجه به نوع شکستگی می‌تواند از یک گچ گرفتگی ساده و بدون جااندازی تا یک جراحی کامل باز و گذاشتن پلاتین، پین یا صفحات فلزی برای جایگذاری مناسب استخوانها متفاوت باشد. در نتیجه برای جوش خوردن استخوانها در حالت آناتومیک طبیعی خود انواع درمان‌ها با توجه به نوع شکستگی توسط متخصص ارتوپد متبحر در نظر گرفته می‌شود که در کلینیک ما این کار به نحو احسن توسط متخصصانی با تجربه انجام خواهد شد. هدف نهایی درمان‌های شکستگی‌ها و جوش خوردن استخوانها در راستای آناتومی بدن بهترین حالت و نزدیک ترین حالت قبل است.
در این مطلب نکاتی مهم در مورد جوش خوردن استخوان را برایتان خواهیم گفت، اما باید موبه‌مو دستورالعمل‌های پزشک متخصص خودتان را انجام دهید.
فهرست مطالب:
عوامل تأثیرگذار بر جوش خوردن استخوان
در علم پزشکی استخوانها ازنظر بافتی که دارند در دسته‌های مختلفی قرار می‌گیرند. به‌عنوان نمونه دسته‌ای از استخوانها توبولر (Tubular) یا لوله‌ای هستند که ازجمله آن‌ها می‌تواند به استخوان‌های بازو و ران اشاره کرد و بیشترشان مانند لوله‌های توخالی می‌باشند. نوع دیگری از استخوانها نیز اسفنجی (Cancellous) هستند که استخوان‌های مهره‌های کمر و یا پاشنه پا از این نوع می‌باشند. این استخوانها کاملاً توپر بوده و مثل اسفنج متخلخل هستند. بنابراین به دلیل تفاوت‌های فیزیکی که در این نوع استخوانها وجود دارد، جوش خوردن استخوان در آن‌ها نیز کمی باهم متفاوت است. در کنار جنس و ساختار فیزیکی استخوان، عوامل دیگری نیز مانند موارد زیر می‌تواند بر کیفیت و نحوه جوش خوردن استخوان تاثیر بگذارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
سن
هرچه سن پایین‌تر باشد، جوش خوردن استخوانها راحت‌تر است. بنابراین در کودکان جوش خوردگی بهتر انجام می‌شود.
محل شکستگی
شکستگی در دست‌ها و اندام‌های فوقانی زودتر از پاها و اندام‌های تحتانی جوش می‌خورد. زمان مورد نیاز برای جوش خوردن اندام تحتانی تقریبا دوبرابر اندام فوقانی خواهد بود.
پایداری شکستگی
اگر شکستگی توسط مواردی مانند عمل جراحی یا گچ گرفتن ثابت نشود، ممکن است اصلا جوش نخورد و باعث عواقبی مانند دردهای پایدار و بدشکلی استخوانها شود.
تغذیه
تغذیه نیز تاثیر بسیار زیادی بر نحوه و زمان مورد نیاز برای جوش خوردن استخوان دارد که به دلیل اهمیت آن در ادامه بصورت مفصل توضیح خواهیم.
وجود زخم یا آسیب بافت نرم
اگر در حین شکستن استخوان بافت‌های نرم مانند پوست اطراف ناحیه شکسته شده نیز دچار پارگی و زخم شده باشد، جوش خوردن استخوان دیرتر انجام می‌شود.
مصرف دخانیات
مصرف زیاد مواردی مانند سیگار و قلیان می‌تواند روند بهبود و جوش خورد استخوان را به تاخیر بیندازد.
بیماری های زمینه ای
برخی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، روماتیسم، سوء تغذیه و غیره می‌تواند در جوش خوردن استخوان تاخیر ایجاد کند.
مراحل جوش خوردن استخوان‌های لوله‌ای
همانطورکه گفتیم بسته به نوع استخوانها نحوه جوش خوردن آن‌ها نیز متفاوت خواهد بود. جوش خوردن در 5 مرحله انجام می‌شود که این مراحل از هم جدا نیستند و یک نوع همپوشانی با همدیگر دارند. یعنی ممکن است چندین مرحله از جوش خوردن استخوان، در یک زمان انجام شود. مراحل جوش خورد استخوان به شرح زیر می‌باشند:
مرحله هماتوم Stage of hematoma
زمانی که استخوانها دچار شکستگی می‌شوند، عروق خونی اطراف و داخل آن نیز پاره شده و اطراف محل شکستگی با توده‌ای از خون پر می‌شود. به این تجمع خونی هماتوم نیز می‌گویند. خود هماتوم، اغلب از طریق پریوست Periosteum (یک لایه بافتی بسیار محکم که مانند یک پرده یا لایه روی استخوانها کشیده شده است.) احاطه می‌شود. در حادثه شکستگی، پریوست از استخوان جدا شده و بین این لایه و استخوان، خون جمع می‌شود. در شکستگی‌های عمیق که جابه‌جایی استخوانها زیاد است، پریوست دقیقاً در محل شکستگی پاره می‌شود.
بنابراین اگر پریوست پاره شود، خون تجمع یافته از آن بیرون زده و این بار توسط عضلات یا پوست نگه داشته خواهد شد. به دلیل پاره شدن مویرگ‌های استخوانی در ناحیه آسیب‌دید،ه خون‌رسانی نیز در این محدوده با فاصله چند میلی‌متری قطع‌شده و همین امر باعث می‌شود اصطلاحاً استخوان این ناحیه بمیرد. درواقع در این ناحیه سلول‌های استخوانی که استئوسیت Osteocyte نام دارند، از بین خواهند رفت. وقتی پیام تخریب بافتی ایجاد شده به بدن می‌رسد، عوامل رشدی در محیط آزاد خواهند شد که باعث فرستادن سلول‌های مهمی برای ترمیم محل آسیب‌دیده به محل موردنظر می‌شوند.
مرحله تکثیر سلولی ساب پریوستئال و اندوستئال
در مرحله Stage of subperiosteal and endosteal cellular proliferation سلول‌های داخلی لایه پریوست، یعنی قسمتی از آن که دقیقاً با استخوان در تماس بوده (فضای زیر پریوست که ساب پریوستئال هم نامیده می‌شود) اما الآن جدا شده، شروع به تکثیر خواهد کرد. این سلول‌ها بعد از تکثیر به استئوبلاست (سلول‌های اصلی که استخوانها را تشکیل می‌دهند) تبدیل خواهند شد. به همین دلیل دو توده سلولی در دو طرف محل شکستگی تا حدی رشد می‌کنند تا مانند جوش، قطعات استخوان‌های شکسته شده را به هم بچسبانند.
در داخل کانال مدولری Medullary canal استخوان (فضای خالی داخل استخوان‌های بلند را کانال مدولری می‌نامند) نیز سلول‌هایی از ناحیه مغز استخوان شروع به تمایز و تکثیر خواهند کرد. در سطح داخلی کانال مدولری، یک نوع لایه بافتی روی استخوانها کشیده شده که به اندوست Endosteum معروف است و در هنگام شکستگی از استخوان جدا می‌شود. در هنگام جوش خوردن استخوان، سلول‌هایی که در ناحیه اتصال اندوست بوده‌اند هم شروع به رشد و تکثیر می‌کنند. بنابراین در این قسمت نیز توده‌های استخوانی در ناحیه شکستگی طوری شروع به رشد می‌کنند که درنهایت به هم چسبیده و باعث جوش خورد استخوان می‌شوند.
مرحله تشکیل کال Callus formation
همانطورکه گفتیم سلول‌های ترمیم‌کننده به‌صورت توده‌ای در ناحیه بین قطعات شکسته شده شروع به رشد و تکثیر می‌کنند. اما به‌تدریج نوع این سلول‌ها تغییر کرده و به سلول‌های دیگری تبدیل می‌شوند که به این شرایط تمایز سلولی نیز می‌گویند. اگر بخواهیم تمایز سلولی را به‌صورت واضح‌تر بیان کنیم، باید گفت که در این روند، سلول‌های اولیه به سلول‌های استئوبلاست (Osteoblast) که استخوان‌سازی می‌کنند و سلول‌های کندروبلاست (Chondroblast) که غضروف سازی می‌کنند، تبدیل خواهند شد. با افزایش سلول‌های استئوبلاست، یک داربست از جنس پروتئینی به نام کلاژن (Collagen) ساخته می‌شود که کلسیم وارد شده به بدن کم‌کم در این ناحیه داربستی رسوب خواهد کرد. بنابراین یک استخوانِ نه‌چندان محکم و مبتدی در محل شکستگی ایجاد می‌شود که به آن کال استخوانی (Woven bone) می‌گویند. این کال استخوانی خود به ناحیه کال بیرونی (External callus) که در اطراف استخوان ایجاد خواهد شد و کال داخلی (Internal callus) که داخل کانال مدولری ایجاد خواهد شد، تقسیم‌بندی می‌شود.
اگر شکستگی طوری باشد که استخوان شکسته شده از زیر پوست مشخص شود، مانند شکستگی‌هایی که در استخوان ترقوه ایجاد می‌شود، کال بیرونی که یک حالت سفت و برجسته دارد، قابل لمس خواهد بود. پزشکان متخصص ارتوپد، از طریق بررسی کال استخوانی که در عکس‌های رادیولوژی مشخص می‌شود، می‌توانند میزان و روند جوش خوردن استخوان را بررسی کنند. این کال ابتدا شامل استخوان، بافت فیبرو و غضروف است، اما کم‌کم همه آن‌ها به استخوان تبدیل خواهند شد. شایان‌ذکر است اگر به هر دلیلی مانند عدم مراقبت صحیح، روند جوش خوردن به‌خوبی انجام نشود، تمام کال به‌جای اینکه به استخوان تبدیل شود، به بافت فیبرو تبدیل خواهد شد. این وضعیت نوعی جوش خوردن استخوان بسیار ضعیف است که به آن Fibrouse union می‌گویند. بافت فیبرو بافت زیاد محکمی نیست و باعث می‌شود استخوان‌های شکسته شده حتی بعد از جوش خوردن نیز نسبت به همدیگر حرکت داشته باشند و در این حالت احتمال شکستگی مجدد با ضربات ضعیف زیاد است.
مرحله محکم شدن Consolidation
با تکرار رشد و تکثیر سلولی و ایجاد داربست‌های کلاژنی در داخل کال استخوانی، کال به‌تدریج مانند استخوان اولیه حالت لایه‌لایه به خود می‌گیرد و استحکام آن بیشتر می‌شود.
مرحله تغییر شکل یا ریمودل شدن Remodelling
وقتی جوش خوردن استخوان کامل شد و کال کاملاً حالت محکمی به خود گرفت، باید تغییراتی در شکل آن ایجاد شود. زیرا کال به‌صورت توده‌ای برجسته در محل شکستگی استخوانها تشکیل می‌شود و حتی کانال مدولری را نیز مسدود می‌کند. اندازه کال تشکیل شده متفاوت است و به وضعیت شکستگی استخوانها بستگی دارد. هرچه میزان جابه‌جایی استخوانها نسبت به هم بیشتر باشد، پریوست به دلیل شدید بودن شکستگی کنده شده باشد و یا هماتوم زیاد در اطراف استخوان ایجاد شود، کال بزرگ‌تری هم تشکیل خواهد شد. برعکس این موضوع نیز صدق می‌کند. در شکستگی‌های استخوان‌های کودکان نیز به دلیل اینکه اتصال پریوست به استخوان زیاد محکم نیست و به‌راحتی با شکستن از روی استخوان جدا می‌شود، کال بزرگ‌تری تشکیل خواهد شد.
اگر جوش خوردن استخوان در محل شکستگی زیاد دقیق انجام نشود، باعث تغییر شکل استخوان خواهد شد که خود بدن تا حدی این تغییرات را بهبود داده و سعی می‌کند استخوان، به حالت اولیه خود برگردد. در این فرایند به‌تدریج کال بزرگی که در اطراف استخوان و در میان کانال مدولی تشکیل‌شده بود، به دیواره‌ها جذب می‌شود.
سپس بافت‌های استخوانی اطراف کال که استخوان را از حالت اولیه خود خارج کرده است، به کمک فعالیت نوعی سلول به نام سلول‌های استئوکلاست برداشته شده و توسط سلول‌های استئوبلاست در جاهایی که استخوان کمتری وجود دارد، قرار می‌گیرد تا دیواره استخوانی یکدست شود. هرچه سن پایین‌تر باشد توانایی ریمودلینگ کردن استخوان توسط این سلول‌ها بیشتر است. به همین دلیل شکستگی‌هایی که در کودکان به‌صورت کج جوش می‌خورند، بعد از چند سال استخوان دوباره به شکل اول خود برمی‌گردد و حتی با رادیولوژی نیز اثری از شکستگی وجود نخواهد داشت. این مرحله سرعت پایینی دارد و ممکن است چندین سال طول بکشد.
در استخوان‌های شکسته شده‌ای که وضعیت بدی دارند و پزشک آن‌ها را با استفاده از پیچ و پلاک به هم می‌رساند، دیگر کال استخوانی ایجاد نمی‌شود و بافت فیبروی ایجاد شده مستقیماً به استخوان تبدیل خواهد شد.
مراحل جوش خوردن استخوان‌های اسفنجی
زمانی که استخوان‌های اسفنجی که به آن‌ها کنسلوس نیز می‌گویند، دچار شکستگی می‌شوند، چون هیچ کانال مدولری وجود ندارد و تمام استخوان حالت متخلخل و پری دارد، سطح تماس دو قطعه استخوانی جدا شده بیشتر است. بنابراین همه مراحل به همان صورتی است که قبلاً توضیح دادیم با این تفاوت که بدون نیاز به تشکیل کال، استخوانها می‌توانند به‌صورت مستقیم به هم جوش بخورند.
اهمیت تغذیه در جوش خوردن استخوان
باید هنگامی‌که استخوانی در بدن شما دچار شکستگی می‌شود، کمی متفاوت رفتار کنید و الگوهای غذایی خود را تغییر دهید. در این زمان عمل کردن به توصیه‌های پزشکی ازنظر مراقبتی و دستورات غذایی او می‌تواند کمک بزرگی در روند جوش خوردن استخوان به شما بنماید. مواد غذایی که در این دوران باید بیشتر از بقیه استفاده شوند، عبارت‌اند از:
كلسیم: می‌توان گفت کلسیم مهمترین ماده‌ای است که سرعت جوش خوردن استخوان به آن بستگی دارد. بدن افراد در حالت سلامت کامل روزانه 1 گرم کلسیم نیاز دارد، اما در هنگام شکستگی استخوانها این نیاز به روزانه 1.5 گرم کلسیم افزایش پیدا می‌کند.
پروتئین: همانطورکه در مراحل جوش خوردن استخوان توضیح دادیم، در روند این جوش خوردن نوعی داربست پروتئینی باید تشکیل شود تا مواد معدنی لازم بتوانند در آن رسوب کنند. بنابراین پروتئین‌ها نیز نقش بسیار مهمی در جوش خوردن استخوان دارند. ازجمله بهترین مواد غذایی پروتئینی می‌توان به انواع گوشت‌ها، حبوبات و لبنیات کم‌چرب اشاره کرد. بهتر است از پروتئین‌های گیاهی، بیشتر استفاده شود و در صورت تمایل به استفاده از پروتئین‌های حیوانی ترجیحاً باید ماهی و گوشت سفید مصرف گردد. زیرا گوشت قرمز به دلیل اختلالی که در سوخت‌وساز کلسیم و فسفر ایجاد می‌کند، برای جوش خوردن استخوان مناسب نبوده و حتی می‌تواند جوش خوردن استخوان را به تأخیر بیندازد.
لیزین: نوعی اسیدآمینه است كه باعث جذب کلسیم در استخوان می‌شود. اكثر موادی كه پروتئین زیادی دارند، لیزین زیادی هم دارند که ازجمله آن‌ها می‌توان به شیر کم‌چرب، تخم‌مرغ، ماهی، سویا و لوبیا اشاره کرد. سیب و اسفناج نیز از منابع بسیار خوب لیزین هستند.
ویتامین سی: ویتامین سی یکی از مواد اصلی برای ساخت کلاژن است که داربست پروتئینی استخوان را تشکیل می‌دهد. به همین دلیل در طول بهبود و جوش خوردن استخوان، از مواد غذایی ضروری محسوب می‌شود. مرکبات منبع اصلی ویتامین سی هستند.
روی: روی یکی از مواد مهم برای ترمیم بافت است و مصرف آن می‌تواند در جوش خوردن استخوان هم مؤثر باشد. اسفناج و کلم بروکلی بهترین منابع طبیعی روی هستند.
بورون: این ماده از دفع زیاد کلسیم و منیزیم از طریق ادرار جلوگیری خواهد کرد تا کلسیم بیشتری در دسترس استخوان باشد. آووکادو، گردو و سیب دارای بورون زیادی هستند.
سایر مواد غذایی تأثیرگذار در ترمیم و جوش خوردن استخوان شکسته شده عبارت‌اند از:
· منیزیم که در کلم بروکلی و اسفناج یافت می‌شود.
· ویتامین کا که بیشتر در موادی مانند کاهو، اسفناج و کلم وجود دارد.
· سیلیكا که نوعی ماده در پوست گوجه، فلفل سبز، فلفل قرمز و خیار یافت می‌شود.
مواد غذایی مضر برای جوش خوردن استخوان نیز شامل موارد زیر می‌شوند:
· نمک
· شکر
· کافئین
· گوشت قرمز
· شیر چرب
· روغن جامد
· نوشابه‌های گازدار
· انواع شکلات
· استفاده از داروهای مسکن مانند بروفن، دیکلوفناک و آسپیرین (در میان مسکن‌ها تنها استامینوفن تأثیر چندانی در روند جوش خوردن استخوان ندارد.)
سیگار کشیدن نیز می‌تواند باعث تأخیر در جوش خوردن استخوان شود.
جمع‌بندی
درست و به‌موقع جوش خوردن استخوان امری بسیار مهم و ضروری است. زیرا درصورتی‌که این روند به‌درستی انجام نشود، نه‌تنها شکل استخوان شما بدحالت شده بلکه در آینده باعث عواقب سختی مانند اختلالات حرکتی، شکستگی‌های پی‌درپی حتی با ضربه‌های ضعیف و یا ازکارافتادن عملکرد استخوان‌های ناحیه مورد نظر یا سایر قسمت‌های بدن که با ناحیه شکسته شده در ارتباط هستند، خواهد شد. با توجه به تمامی مواردی که مرور کردیم، ارزیابی، تشخیص و درمان یک شکستگی باید حتما توسط متخصص ارتوپد انجام شود تا برنامه درمانی کاربردی برای جوش خوردن استخوان به بهترین نحو، به شما داده شود.
درمان شکستگی به هر روشی که انجام شود نیاز به پیگیری دارد تا حداکثر فعالیت عضو شکسته شده به حالت قبل برگردانده شود. در غیر این صورت می‌تواند مشکلاتی مانند بدجوش خوردگی یا عدم جوش خوردگی ایجاد کند که عواقب ناگواری برای شما خواهد داشت و می‌تواند فعالیت شما را تا آخر عمر مختل کند و دردهای پایداری ایجاد کند. بنابراین اگر به این موارد مشکوک هستید در اسرع وقت به متخصص مراجعه کنید تا اقدامات لازم درمانی هرچه سریع تر انجام شود.